Մեկ լիճ, բազմաթիվ խնդիրներ...

«Հայաստանի բնապահպանական թեժ կետերը» նախագիծ

Սևանը բացառիկ նշանակություն ունի ամբողջ տարածաշրջանի համար:

մեր տարածաշրջանում քաղցրահամ ջրի ամենամեծ ջրամբարը Սևանն է, ընդ որում` տարածաշրջան ասելով Վլադիմիր Մովսիսյանը նկատի ունի ոչ միայն Անդրկովկասը, այլեւ Մերձավոր Արեւելքը:

Լճի բարձրադիր լինելը (ծովի մակերեւույթից բարձր է 1916 մ) թույլ կտա նաեւ խմելու ջուրն ինքնահոս մատակարարել տարածաշրջանի բոլոր կենտրոններ` Երեւան, Բաքու, Թբիլիսի, Թավրիզ, Բաղդադ:

Սակայն...

1933թ.-ից սկսած Անդրկովկասի ամենամեծ լիճը օգտագործվել էր անխնա եւ առանց վերականգնման միջոցառումների անցկացման: 58 խորանարդ կիլոմետր նախնական ծավալ ունեցող լճից էներգետիկ եւ ոռոգման նպատակներով բաց էր թողնվել մոտավորապես 26 խկմ` այդպիսով լճի մակարդակն իջեցնելով 19 մետրով: Բնականաբար փոխվել էին բազմաթիվ պարամետրեր` ջրի ջերմային եւ թթվածնային ռեժիմները, ջրի կազմում ավելացել էր ազոտը, պակասել ֆոսֆորը: Հենց սրանով պայմանավորված` Սեւանը սկսել էր ծաղկել: «Ծաղկել» լճի համար նշանակում է ճահճացում: Մասնագետներն ավելի դաժան ձեւակերպում են դրան տալիս. «Լիճը զարգացողից դարձել էր մեռնող»: Վերջապես 1960-ականներին սա հասկացան խորհրդային գիտնականները: Կատարվեցին հաշվարկներ, կազմվեցին ծրագրեր, որոնք ենթադրում էին լճի մակարդակի բարձրացում առնվազն 6 մետրով, ինչը կդադարեցներ ճահճացման պրոցեսները, ջրի որակը կմոտեցներ վերստին խմելու մակարդակին: Սրանից հետո թերեւս կարելի կլիներ մտածել ջրի մակարդակի հետագա բարձրացման մասին: Սակայն անգամ այս 6 մետրը այդ տարիներին անիրական հեքիաթ էր թվում:

Այդուհանդերձ Խորհրդային պետությունն անցկացրեց մի շարք միջոցառումներ, որոնք ուղղված էին ոչ միայն լճից ջրի բաց թողնման նվազեցմանը, այլեւ հակառակը` դեպի Սեւան ջրի հոսք ուղղելուն: Այդ նպատակով կառուցվեցին Արփա-Սեւան—Որոտան թունելները, Ապարանի, Ազատի, Հեր-հերի ջրամբարները, Ռանչպարի—Մխչյանի պոմպակայանները, ոռոգման համակարգեր: Վլադիմիր Մովսիսյանի տվյալներով` այս շինարարություններ ը ավելի քան 500 մլն դոլար են արժեցել: Սակայն այդ ընթացքում շարունակվել են էներգետիկ եւ ոռոգման նպատակներով բացթողումները:

Բնությունը «խառնում է» պլանները

Մինչ գիտնականները եւ պաշտոնյաները որոշեցին Սեւանի մակարդակը տարեկան առնվազն 22 սմ բարձրացնել, որ 30 տարի հետո կատարած լինեն ծրագրի պահանջները, Սեւանն առաջ ընկավ բոլորից: Վերջին երեք տարում ջուրը բարձրացել է տարեկան մոտավորապես 40 սմ -ով:

Բնապահպանները բարձրաձայնում են, որ ճահճացման և տարբեր գործարանների շահագործման արդյունքում Սևանի լճում պահպանված ձկնատեսակները տարբեր հիվանդություններով վարակվելու վտանգի տակ են, քանի որ Հայաստանի «մարգարիտի» ջրի մակարդակը շարունակում է բարձրանալ:

Սևանի ափին կարելի է տեսնել փքված կարասների, ինչը հիվանդ լինելու նախանշան է: 2007-2009 թթ. տվյալներով`Սևանում կա 180-200 տոննա կարասի պաշար (2004-2006 թթ. լճում շուրջ 600 տոննա կարաս կար):

«Շատ ավելի քիչ են սիգի պաշարները՝ 180 տոննա, այն դեպքում, երբ 1990-ականներին 166 անգամ ավելի էր, իսկ իշխանն այնքան քիչ է, որ նույնիսկ չենք էլ հաշվում»,- ասում է Գաբրիելյանը:

ՀՀ բնապահպանության նախարարությունում տեղյակ են, որ ճահճացման պատճառը 2006-2008 թթ. 3 ընկերությունների կողմից ոչ պատշաճ ձևով լճի շրջակայքում սանիտարական աշխատանքներ կատարելն է եղել: Մեկ ամիս առաջ հարուցվել են նաև քրեական գործեր`Սևանա լճի մաքրման աշխատանքների ընթացքում հայտնաբերված չարաշահումների դեպքերի առիթով:

Մեկ լիճ, բազմաթիվ խնդիրներ...

Աղբյուրներ.

http://hetq.am/arm/news/9306/sevany-orpes-hayastani-bnapahpanakan-khndirneri-artacolum.html

http://www.armenianow.com/hy/social/environment/25202/lake_sevan_fishes_environment_ecolur

http://www.ecolur.org/hy/news/sevan/pressing-problems-of-lake-sevan-in-viewpoint-of-environmentalists/1506/

Անի Մանուկյան